Πρέπει να γνωρίζουμε ότι ο άνθρωπος είναι διπλός, αποτελούμενος από ψυχή και σώμα, έχει επομένως διπλές τόσο τις αισθήσεις, όσο και τις αρετές τους. Οι αισθήσεις του της ψυχής, τις οποίες οι σοφοί ονομάζουν και δυνάμεις, είναι οι εξής πέντε.

Νούς, διάνοια, δόξα (γνώμη), φαντασία και αίσθηση.

Οι αισθήσεις του σώματος είναι πάλι πέντε, όραση, όσφρηση, ακοή, γεύση και αφή. Από αυτά συνάγεται ότι και οι αρετές είναι διπλές, όπως και οι κακίες. Είναι λοιπόν αναγκαίο να γνωρίζουμε με σαφήνεια πόσες οι σωματικές, ποια είναι τα σωματικά πάθη και ποια τα ψυχικά.

Ψυχικές αρετές είναι κατ᾽αρχήν οι γενικότερες τέσσερις αρετές, ανδρεία, φρόνηση, σωφροσύνη και δικαιοσύνη. Από αυτές γεννούνται οι ψυχικές αρετές, πίστη, ελπίδα, αγάπη, προσευχή, ταπείνωση, πραότητα, μακροθυμία, ανεξικακία, χρηστότητα, αοργησία, γνώση, ευθυμία, απλότητα, αταραξία, ανυποκρισία, η χωρίς έπαρση υπερηφάνεια, φθόνο και δόλο διάθεση, αφιλαργυρία, συμπάθεια, ελεημοσύνη, μεταδοτικότητα, αφοβία, έλλειψη λύπης, κατάνυξη, σεμνότητα, ευλάβεια, επιθυμία των μελλόντων αγαθών, πόθος της βασιλείας του Θεού και έπιθυμία της θείας υιοθεσίας.

Σωματικές αρετές, η μάλλον εργαλεία αρετών, οι οποίες όταν πράττονται κατά Θεόν, με γνώση και χωρίς καμία υποκρισία και ανθρωπαρέσκεια, οδηγούν τον άνθρωπο στην πραγμάτωση της ταπεινώσεως και της απάθειας, είναι οι εξής: εγκράτεια, νηστεία, πείνα, δίψα, αγρυπνία, ολονύκτια, στάση στην προσευχή, συνεχής γονυκλισία, αλουσία, χρήση μόνον ενός ενδύματος, ξηροφαγία (..) και άλλα παρόμοια, που είναι πολύ αναγκαία και ωφέλιμα όταν το σώμα είναι εύρωστο και ενοχλείται από τα σαρκικά πάθη. Όταν όμως ασθενεί και έχει κυριαρχήσει στα πάθη με την βοήθεια του Θεού, τα παραπάνω δεν είναι και τόσο αναγκαία, διότι η αγία ταπείνωση και η ευχαριστία αναπληρώνει τα πάντα.

Η αναίρεση των οκτώ (κυρίαρχων) παθών γίνεται ως εξής:

Με την εγκράτεια αναιρείται η γαστριμαργία· με τον θείο πόθο και την επιθυμία των μελλόντων αγαθών αναιρείται η πορνεία· με την συμπάθεια προς τους φτωχούς η φιλαργυρία· με την αγάπη προς όλους και την αγαθωσύνη η οργή· με την πνευματική χαρά αναιρείται η κοσμική λύπη· με την υπομονή, την καρτερία και την ευχαριστία προς τον Θεό η ακηδία· με την κρυπτή εργασία των αρετών, την αδιάλειπτη προσευχή και την συντριβή της καρδιάς η κενοδοξία. Με το να μην κρίνουμε κάποιον και να τον εξουθενώνουμε, όπως ο αλαζόνας Φαρισαίος, αλλά να θεωρούμε τον εαυτό μας έσχατο όλων, αναιρείται η υπερηφάνεια. Έτσι, καθώς ο νούς ελευθερώνεται από τα παραπάνω πάθη και ανυψώνεται προς τον Θεό, ζεί από αυτήν την ζωή την μακάρια ζωή, δεχόμενος τον αρραβώνα του Αγίου Πνεύματος. Αναχωρώντας λοιπόν από τα γήινα, με άπάθεια και αληθινή γνώση, παρίσταται ενώπιον του φωτός της Αγίας Τριάδος και λαμπρύνεται μαζί με τους θείους αγγέλους στους απέραντους αιώνες.

Ας προσθέσουμε στον άπέριττο αυτόν λόγο, σαν χρυσό επισφράγισμα, και λίγα περί του «κατ᾽εικόνα και καθ᾽ ομοίωσιν» του πλέον τιμημένου από όλα τα κτίσματα του Θεού. Το νοερό λοιπόν και λογικό «ζώον», ο άνθρωπος, αυτό μόνον από όλα τα κτίσματα πλάσθηκε «κατ᾽εικόνα και καθ᾽ ομοίωσιν» του Θεού.

Κάθε άνθρωπος λοιπόν λέγεται κατ᾽εικόνα, σύμφωνα με το αξίωμα (δωρεά) του νού και της ψυχής, δηλαδή το ακατάληπτο, το αθεώρητο, το αθάνατο και το αυτεξούσιό τους· και για όχι μόνον αυτά, αλλά και για το ότι (ο άνθρωπος) ηγείται (όλης της φύσεως), τεκνογονεί και οικοδομεί. Λέγεται πάλι καθ᾽ ομοίωσιν άνάλογα με την αρετή του και όταν, ως ενάρετος, εκτελεί όλες τις θεώνυμες και θεομίμητες πράξεις της αρετής. Δηλαδή για το ότι φερόμασθε φιλάνθρωπα προς τον συνάνθρωπο, το ότι συγχωρούμε και ελεούμε και αγαπούμε τους συνδούλους μας, δείχνοντας κάθε ευσπλαγχνία και συμπάθεια· γιατί ο Χριστός ο Θεός μας προτρέπει, να είσθε οικτίρμονες, όπως και ο Πατέρας σας στους ουρανούς είναι οικτίρμων.

Το κατ᾽εικόνα το κατέχουν όλοι οι άνθρωποι, διότι τα χαρίσματα του Θεού είναι αμετάκλητα. Το καθ᾽ ομοίωσιν όμως είναι σπάνιο· (το κατέχουν) μόνον οι ενάρετοι και οι άγιοι, που μιμούνται την αγαθότητα του Θεού, όσο είναι δυνατόν στους ανθρώπους. Ας αξιωθούμε λοιπόν και εμείς την υπεράγαθο φιλανθρωπία Του, όσοι Τον ευαρεστήσαμε με αγαθές πράξεις, και ας μιμηθούμε εκείνους που ευαρέστησαν από αιώνων τον Χριστό· διότι σε Αυτόν άνήκει το έλεος και αρμόζει κάθε δόξα, τιμή και προσκύνηση, μαζί με τον Άναρχο Πατέρα και το Πανάγιο, αγαθό και ζωοποιό Πνεύμα, τώρα και πάντοτε και στους αιώνες των αιώνων, αμήν.

Άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός