Η ευγνωμοσύνη, η εμπιστοσύνη και η αγάπη του πιστού λαού στην Παναγία αποτυπώνονται στην υμνογραφία, στη λαογραφία, στην τέχνη και στη λατρεία.
Πολλές εκκλησίες και μοναστήρια είναι αφιερωμένα στη Θεοτόκο. Προς τιμήν της φιλοτεχνήθηκαν πλήθος ιερές εικόνες. Αλλά και ύμνοι, τροπάρια, ακολουθίες και εορτές έχουν την αναφορά τους στη Θεομήτορα.
Πολλά ιερά προσκυνήματα είναι καθιδρυμένα σε περιοχές, που σχετίζονται με θαύματα της Παναγίας. Σε παραδόσεις, δοξασίες και λαϊκές παροιμίες τ’ όνομα της Θεοτόκου αναφέρεται με εξαιρετική τιμή και ευλάβεια.
Εκτός από τις βασικές θεομητορικές εορτές, η ζωή της Εκκλησίας και η λαϊκή ευσέβεια έχουν προσθέσει και άλλες πολλές, που σχετίζονται με θαυμαστές ενέργειες της Θεομήτορος, με εγκαινιασμούς ναών της ή με ευρέσεις θαυματουργών εικόνων της.
Στη Ρωσία οι εορτές της Παναγίας, που γίνονται προς τιμήν θαυματουργών εικόνων της, ανέρχονται σε διακόσιες.
Τα πολλά αφιερώματα, με τα οποία είναι κατάφορτες οι θεομητορικές εικόνες, αποτελούν μία ακόμη απόδειξη της λαϊκής ευγνωμοσύνης απέναντί της.
Κάθε τόπος έχει και μία θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, καθεμιά με την ιστορία και τους θρύλους της, που δημιουργούν ατμόσφαιρα θρησκευτικού μυστηρίου.
Από τις εκκλησιαστικές ακολουθίες που αναφέρονται στην Παναγία, οι πιο δημοφιλείς είναι οι Χαιρετισμοί της μεγάλης Τεσσαρακοστής και οι Παρακλήσεις του Δεκαπενταυγούστου.
Στη Θεοτόκο δόθηκαν πολλές επωνυμίες, επίθετα εκφραστικά και κάποτε παράδοξα, που αντιστοιχούν στις ιδιότητές της, στους εικονογραφικούς της τύπους, στον χρόνο των εορτών της κ.ά.
Τέτοιες ονομασίες είναι: Οδηγήτρια, Γλυκοφιλούσα, Γοργοϋπήκοος, Πορταΐτισσα, Προυσιώτισσα, Φανερωμένη, Ζωοδόχος Πηγή, Μυρτιδιώτισσα κλπ.
Η θαυματουργική της χάρη, ξεχωριστή και πιο ισχυρή από των άλλων αγίων, εκδηλώνεται στους ανθρώπους με πολλούς τρόπους. Έτσι η Παναγία εμφανίζεται σαν υπέρμαχος στρατηγός στους πολέμους, άμισθος ιατρός στις αρρώστιες, «ταχεία σκέπη και βοήθεια» σε κάθε ανάγκη.
Στα θαύματά της η Θεοτόκος έρχεται σε άμεση επαφή με τους ανθρώπους και τα προβλήματά τους. Συχνά εμφανίζεται στον ύπνο ή σε εγρήγορση. Άλλοτε η παρουσία της γίνεται αισθητή μόνο με τη φωνή ή με κάποια ευωδία.
Με όλους αυτούς τους τρόπους επεμβαίνει θαυματουργικά και θεραπεύει αρρώστιες, ενθαρρύνει πολεμιστές, ικανοποιεί ανάγκες, σώζει από κινδύνους, δίνει λύσεις σε προβλήματα και αδιέξοδα.
Άλλοτε πάλι καθοδηγεί για την εύρεση ιερών της εικόνων και άλλοτε ευαγγελίζεται ευεργεσίες ή, αντίθετα, προμηνύει συμφορές. Με ανάλογο τρόπο στιγματίζει την αταξία και ασέβεια ή βραβεύει την αρετή.
Τέλος, οδηγεί στη μετάνοια, μεταστρέφει αλλοθρήσκους και τιμωρεί παραδειγματικά τους βλασφήμους.
Η ζωντανή όμως αυτή παρουσία της Θεοτόκου τόσο στην ατομική όσο και στην κοινή ζωή των χριστιανών, για να γίνει αντιληπτή και αποδεκτή, προϋποθέτει και εξίσου ζωντανή πίστη. Αυτή την αλήθεια τονίζει χαρακτηριστικά ένα ορθρινό Θεοτοκίο της 10ης Ιανουαρίου:
«Πίστις ηγείσθω μόνη, και μη απόδειξις, των υπέρ νουν θαυμάτων, Θεογεννήτορ Κόρη των σων· τον γαρ ακατάληπτον, Θεόν Λόγον τέτοκας, ενδυσάμενον την ανθρωπότητα…».
Από το βιβλίο: ΕΜΦΑΝΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ. Ιερά Μονή Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 2014, σελ. 9.
